Febr 2010) Answers to a questionnaire, bij Johan M. Snoek.  (ter voorbeerdiing op TV-opname in Rotterdam)

1. A short biography of yourself please.

I was born in 1920 and grew up in a village near Arnhem. During the second world war I participated in a resistance movement (LO\LKP) which helped people in(to) hiding: Jews, young men who were forced to work in  Germany, military (Dutch prisoners of war, Allied pilots who whose plane was shot down and British soldiers after the battle of Arnhem). Twice I was in prison; once, when fleeing with a Jewish woman, I was shot down by the Gestapo. My brother also was a member of LO\LKP, was arrested and severely tortured. He survived.  In 1948 I decided to study theology  in order to become a pastor, became a student at the Free university (Amsterdam, in 1949), completed the study, married, was pastor of a local parish (1953-1957), was asked by my Church and the Church of Scotland to serve at Tiberias, accepted and studied some time at Edinburgh university. 1958-1969: minister of the local church of Scotland, Tiberias. 1969-1970: preparation to become staff member of the World  Council of Churches (WCC). 1970-1975: Geneva. Back to the Netherlands.                              1975-1980: pastor of a church parish. 1980-1986: pastor of two nursing homes, one of them for demented people, at Rotterdam. This last period of my life as a pastor has been the most rewarding for me personally.

2. What brought you to Israel in 1958?

In 1958 there was cooperation between the Church of Scotland and my Dutch Reformed Church regarding the Scottish Mission Hospital at Tiberias, which was established in the 19e century. After 1948 it continued as a maternity clinic; that was closed in 1959. The Churches decided that Mission was not the right word any longer to describe the relation towards the Jewish people, so in 1959 not only the word Hospital was dropped but also Mission.

3. Tell us a little about your years in Israel - What did you do when you were here? Where did you live?

 We lived in a house which is now a Chinese restaurant. My task: taking pastoral care of staff members, UN officers at Tiberias or whatever Protestants there might be all over Galilee, passing pilgrims in our hospice some of whom stayed for longer and telling groups of pilgrims about our work………   I went to an Ulpan to learn Hebrew, we got Jewish friend especially in kibbutzim, one of them invited me to give a lecture on Friday evening. My first words were: “My name is John but I am not John the Baptist”. The subject of my lecture was a new attitude within the Churches towards the Jewish people: the conviction that it continues to be the people of the Covenant up till today and that the Christian church has not replaced it as such. That was in 1962. Since then I have been lecturing in  kibbutzim about various subjects all over Galilee.    Another activity was my research into the attitude of the non-Roman Catholic Churches during the second world war which was a hot topic in those days. For a number of years I spent some days every month in  Jerusalem to do research at Yad  vaShem. With the help of scholars and the ladies of the library (I remember with gratitude Ora Alkalay) my research resulted in The Grey Book (Assen, 1969). Also I was invited to write the article on the subject for the Encyclopaedia Judaica.

4. What led to your visit in Damascus? 

In Geneva I closely followed together with my opposite number dr. Gerhard Riegner, general secretary at Geneva of the World Jewish Congress, developments during the Yom Kippur war so I was aware of the plight of the Israeli pilots. The WCC decided to send dr. Niilus and me to Israel, the Lebanon and Syria to convey to Churches and authorities our concern and our hope that peace would prevail. In Israel we met with dr. Kidron who had been the Israeli ambassador at Geneva. He stressed the importance of investigating the fate of the pilots as the Red Cross had not yet been permitted to visit them, the Syrians refused to hand over a list with their names and they might be tortured. In Damascus we met with Church and government authorities and stressed the importance of us seeing at least two pilots. We had to postpone our return to Geneva but then permission came off.

12. In captivity Ori met with you and with Leopoldo Niilus. Can you understand why the commu-nication with you in specific was so reinforcing in Ori's eye?

Yes, I can understand for I have been in prison myself and we knew that the Red Cross had not been permitted to visit them so we were the first token of another world. Both pilots must also have felt that we were sympathising with them.

13. Did the meeting with Ori change something in the way you perceive the world?

No, my world view has not changed by the visit.

14. Do you remember to what radio station you gave an interview after your visit with Ori Shahak? Do you remember the date of the interview? (I know that your visit in Damascus was on November 11^th - We hope we could find this interview)

It was radio station the voice of Israel. I estimate it was at least 10 days after the visit but I am not sure; at the end of November or at the beginning of December.

What do you do these days? What is your daily routine?

I get up at six in the morning, spend half an hour to physical training, then half an hour to mental training (prayer and meditation); after breakfast I have a look at internet and correspond if necessary. Every morning I have a glance via Google at your excellent newspaper Haaretz (the English edition). I am an active member of my church parish (that involves more than going to church on Sunday) and of a chess club. I do my own cooking and my shopping, going on bicycle to the grocery (I am a widower). My sister (91) and brother (87) are still alive, I have five children and seven grandchildren. A number of friends of my generation as well as some in my service flat are in serious health trouble; sometimes my council and pastoral care is being asked.

16. I understand that Ori wrote you after being released from the Syrian prison. Do you still have that letter by any chance?

I remember that, considerable time after our visit to Damascus, I got a book with pictures of Israel and a brief covering letter. I do not have them any more. I am afraid I did not reply. Life in Geneva was hectic and moreover (that also applies to most of those I was privileged to help during the second war) let bygones be bygones.

17. What do you expect from the meeting with Ori?

For me it will be a joy to meet him and it will be fascinating to hear his perception of our meeting in Damascus.

(voor de vertaling)

Toen collega Niilus en ik terug in Genève waren ben ik onmiddellijk naar de Israëlische ambassade gegaan en heb uitvoerig over ons bezoek gerapporteerd. Men betuigde waardering maar vroeg om geen ruchtbaarheid aan het bezoek te geven. Aan dat verzoek heb ik voldaan. Tenslotte werd ik opgebeld door een journalist uit Israël en ik deed mijn verhaal. Hava Shahak en de andere families van gevangenen kregen weer hoop.

 [Een en ander heb ik later beschreven in  Soms moet een mens kleur bekennen - niet meer verkrijgbaar - en  in Joodse en Palestijnse tranen (Skandalon, 2010) p. 55-57.]

Onze formulering van de toestand van de gevangenen is voorzichtig geweest: “beiden leken ongebroken naar lichaam en geest”. We lieten in het midden of ze gemarteld waren. Daaraan valt mijns inziens na het verhaal van Ori niet te twijfelen: de gevangenen In Damascus zijn wreed behandeld. Dat wordt ook bevestigd in een rapport van Amnesty International, uitgegeven als brochure. Het eerste deel gaat over de in Syrië gevangen gehouden Israëliërs, het tweede over de toentertijd in Israël gevangen gehouden Syriërs.

Tot aan de uitzending van Avoedim  heb ik niet geweten dat Hava Shahak officieel bericht gekregen had dat haar man Ori gesneuveld was.

Avoedim kwam me op het spoor via The Grey Book, een collectie van publieke protesten van niet-Katholieke Kerken tegen de Jodenvervolging tijdens de tweede wereldoorlog (digitaal: www.gutenberg.org/etext/14764) . Over protesten van de Nederlandse Kerken, zie mijn De Nederlandse kerken en de joden 1940-1945 (digitaal: www.gutenberg.org/etext/17129) .

Avoedim (ofwel: Spoorloos)

Israëlisch televisieprogramma

Nederlandse vertaling van het tweede deel van de film, dat begint op ongeveer 25:00 minuten. De vertaling is verdeeld in (deel)zinnen die min of meer parallel lopen met de ondertitels.

Afkortingen:

P – presentatrice

O – Ori

H – Hava, zijn vrouw

J – Johan (in het Hebreeuws: Jochanan)

K – Korevaar

R - Ria

Avoedim (ofwel: Spoorloos)

Presentatrice:

Een klop op de deur.

In de deuropening staat een man in uniform die een ondraaglijk bericht komt brengen.

Er is één herinnering in ons collectieve geheugen als volk waar wij allemaal écht bang voor zijn.

Dit pijnlijke bericht kreeg Hava Shahak tijdens de oorlog, namelijk dat haar man, Ori, in de strijd neergestort was en omgekomen.

Maar in het geval van Hava gebeurt er een wonder.

in beeld: oktober 1973

Hava:

Zondagavond, rond een uur of negen

stonden daar drie officieren, en ze zeiden: “Luister, Hava, Ori is naar Syrië gevlogen, hij is niet teruggekomen.

 in beeld: Hava Shahak, de vrouw van Ori

We zagen het vliegtuig in de lucht ontploffen. Daar kom je niet levend uit.”

Presentatrice:

In 1973 brak de Jom Kipoer-oorlog uit.

Op 7.10.73, een zondag in dat jaar,

werd de Phantom [straaljager] van Ori Shahak boven Syrisch grondgebied geraakt.

Er waren in die tijden honderden vermisten.

De Syriërs weigerden uiteraard bekend te maken wie ze krijgsgevangen hadden gemaakt.

Van internationale kant werd er zware druk uitgeoefend op de Syriërs om te vertellen wie daar in krijsgevangenschap zat. Maar de Syriërs weigerden uiteraard mee te werken.

Hava, de vrouw van Ori Shahak, kreeg een officiële mededeling dat Ori op Syrisch grondgebied was neergestort en in de strijd was omgekomen.

Gesprek:

P:           Je hebt gezegd: je kunt uit de krijgsgevangenschap komen maar je komt er niet van af.

O:           Klopt.

P:           En dat was na 8 maanden.

Vertel me over het moment dat je gevangengenomen werd.

Hoe ging dat?

in beeld: Ori Shahak

O:           Ik vertrok op een missie om Syrische raketbatterijen op de Golan-hoogte te bombarderen. Toen we het Syrische luchtruim binnenvlogen, passeerden we boven een Syrische divisie die daar was, en zij schoten gewoon.

Ik herinner me nog dat rotgevoel: je bent ín Syrië, je vliegt laag, op zeer hoge snelheid, ik stijg op en zoek het doelwit en dan…

Dan voel ik dat het vliegtuig geraakt wordt.

En in een brandende Phantom zonder motoren heb je niks meer te zoeken.

En opeens: absolute stilte, na al die herrie in de cabine. Ik hoor een geweldige knal, ik kijk die kant op en ik zie een gigantisch vuur. Dat was ons vliegtuig. Ik raakte buiten bewustzijn en het volgende beeld dat ik me kan herinneren

is dat ik ineens in een kamer ben van… zo’n 2 bij 3 meter. Alleen. Opgesloten. 24 uur per dag.

Achter slot en grendel, met zo’n grauw lampje dat dag en nacht blijft branden.

Je weet niet wat er met je gaat gebeuren, je weet niet wat er buiten gebeurt, je hebt met niemand contact. En ik wist toen: dit gaat helemaal niet leuk worden.

P:           Welke martelingen onderga je?

O:           Je wordt keihard in elkaar geslagen.

P:           Ook elektrische schok?

O:           Ja. Verschrikkelijk. Zweepslagen. Op de voetzolen. Het voelt alsof ze een spijker via je voetzool inbrengen, die dan tot in je hoofd doordringt. Ontzettende dorst. Verschrikkelijke dorst. Je probeert de hele tijd je menselijke waardigheid te bewaren. Je eer te bewaren. Je eer als mens, als een Israëli. Ik ben officier! Ik ben Piloot!

P:           Wat helpt je om het hoofd boven water te houden?

O:           Ik wist dat ze thuis op me wachtten.        Ik heb een vrouw, ik heb een kind.

[in beeld zien we de officiële brief aan Hava]

 Presentatrice leest de brief voor:

“Samen met het hele Israëlische volk wil ik u mijn medeleven betuigen bij het omkomen van uw echtgenoot, wijlen Ori, in de strijd om de natie en de staat. Moge de Heer u troosten, samen met alle andere rouwenden van Zion en Jeruzalem.

De Staat Israel, Ministerie van Binnenlandse Zaken, 7.11.73”

O:           “Wat was ik nu graag bij jullie, nu jij, mijn vrouw, op het punt staat te bevallen, of misschien al bevallen bent. Ik beloof je, mijn Hava, dat ik de volgende keer bij je zal zijn. Lieve Titi, bewaar de kopieën van jouw brieven aan mij. Ik sluit af met de hoop je binnenkort alles te kunnen zeggen

 van mond tot mond, en mond op mond.

Lief zoontje van me, schrijf jij ook wat in elke brief, zodat ik iets van jou kan lezen.

 Van papa, die van jullie houdt en jullie mist.”

P:           Waarom wil je Snoek zo graag ontmoeten? Heimwee? Enorme nieuwsgierigheid?

O:           Ik kan het moeilijk onder woorden brengen. Dat wil zeggen, er is een punt waarop de woorden op zijn.

P:           Heb je het gevoel dat je je leven aan Snoek te danken hebt?

O:           Ik heb hem veel te danken. Ik heb enorm veel aan hem te danken.

Presentatrice:

Ori kwam terug uit de hel. Op die cruciale ontmoeting, in een vijandelijk land, was Jochanan Snoek een vriend. Hij vertegenwoordigde het menselijke en gaf hem de hoop dat hij terug naar huis zou gaan. Zonder het zelf te weten, heeft hij zijn geest gered, en later ook zijn leven.

Jochanan Snoek is gegrift in het geheugen en in het hart van Ori. Ori vraagt ons om hem te vinden.

Het is lang zoeken, de zoektocht duurt vele weken. We proberen politici en contactmensen op te sporen die, vóór en achter de schermen, betrokken waren bij deze geschiedenis.

Maar de meesten leven niet meer. Ik vraag me dan ook af of Jochanan Snoek eigenlijk nog leeft.

Ik wroet in archieven en kom erachter dat Jochanan Snoek een Nederlandse afgezant is van de Wereldraad van Kerken. Ik reis af naar Nederland om hem te zoeken.

in beeld: Rotterdam, Holland

Ik surf het internet af op verschillende variaties van de naam Snoek en wordt in verschillende richtingen gestuurd. Het onderzoek, met behulp van een vooraanstaand recherchebureau,

richt zich op het cross-checken van alle gegevens die we al hebben over deze man, zodat we uit een lijst namen er één kunnen destilleren. Na het afvinken van de hele lijst komen we uit op Jochanan Snoek. Hij voldoet aan de meeste gegevens die wij hebben, behalve de leeftijd.

De man is namelijk negentig jaar oud.

Ook komen we zijn naam tegen als schrijver van een religieus boek getiteld ‘ the Grey Book’

Ik stap naar de plaatselijke bibliotheek om het boek in te zien. 

Achter op het boek ontdek ik ook de naam van de kerk waar hij diende. Ik begeef me naar de kerk, in de hoop daar Jochanan Snoek te vinden.

Ik hoop ook dat hij nog leeft en zich [de gebeurtenissen] nog kan herinneren.

Kerkkoor

in beeld: Dominee Laurens Korevaar

Gesprek in het Engels met Laurens Korevaar:

P:           Is dit de kerk van Johan Snoek. 

K:           Ja, dit is één van de twee kerken van meneer Snoek.

P:           Kunt u mij iets over hem vertellen?

K:           Johan is een groot herder van de Heer.

 Als mensen verdriet hebben, wenden ze zicht tot hem.  Hij is een beetje doof, maar zijn hart hoort wel (“but he has ears by heart”).

P:           Hartelijk dank.

K:           U ook bedankt.

Presentatrice:

Het ziet ernaar uit dat we de juiste man hebben gevonden. Gezien de hoge leeftijd en gezondheidstoestand van Jochanan Snoek

stelt de dominee voor dat ik eerst zijn dochter ontmoet.

Had die ontmoeting in Syrië voor hem net zo’n dramatische betekenis als voor Ori?

Zal hij bereid zijn hem te ontmoeten?

Gesprek in het Engels met Ria Snoek

P:           U hebt een zeer goed contact met uw vader. Denkt u dat hij zich Ori Shahak nog herinnert?

R:           Ik vermoed van wel.

P:           Zou u hem nu kunnen bellen?

R:           Ik kan hem wel bellen. Ik hoop dat hij thuis is.

in beeld: Ria Snoek, dochter van Jochanan Snoek

telefoongesprek van Ria met haar vader

R:           Hij vraagt of Ori meegekomen is. Hij wil hem graag ontmoeten.

P:           Nu niet, maar ik zal hem meenemen.

Zeg tegen hem dat hij Ori wel zal ontmoeten.

P:           Was hij blij?

R:           Ja, ja.

Johan Snoek op de fiets

 Lied gezongen door de Israëlische zanger Yehudah Poliker:

Voor elke mens die omhoogvliegt

Is er een ander die zich bukt

Voor elke mens die schreeuwt

Is er een ander die zwijgt

Voor elke mens die feestviert

Is er een ander die eenzaam is

De een gaat op, de ander neer

Gesprek:

P:           Uw naam is Jochanan Snoek

J:            Klopt, ja, Johan Snoek.

P:           Hoe komt u aan uw Hebreeuws?

J:            Ik was in Israel, in Tiberias, vanaf ’58.

in beeld: Jochanan Snoek

J:            Ik ben een afgezant van de christelijke kerk naar het Joodse volk. Er was oorlog en wij maakten ons zorgen. Wij kwamen naar Damascus met een boodschap van goodwill en de hoop op vrede.

P:           U komt daar aan, u gaat de kamer binnen [Ja].

               Ze gaan de piloot halen.

J:            Wij wachtten daar rustig. Er waren daar, denk ik, zo’n acht Syrische officieren. En niemand zei ook maar één woord. Ik vond ze afstandelijk, wreed. Ik realiseerde me dat ze niet wisten dat ik Hebreeuws verstond. Maar ik hoorde wat de piloot antwoordde.

P:           Wat was het heftigste moment tijdens die ontmoeting met Ori?

J:            Ik voelde aan dat hij wist dat we vrienden waren, en niet alleen maar beambten. En dat waren we ook: vrienden. Voor mij was dat het allerbelangrijkste.

P:           Ik wil u nu Ori Shahak laten zien. Vindt u dat goed?

[koptelefoon]

O:           Ik had geen idee of ze wel of niet iets van me afwisten. Je ondergaat heel zware dingen in krijgsgevangenschap. Ook dingen waar ik tot de dag van vandaag moeilijk over kan praten.

 Ik denk dat een ontmoeting met hem mij in zekere zin ook de goede momenten in herinnering kan brengen.