Dit hoofdstuk is gebaseerd op oude artikelen in het personeelsblad (2003-2006) en nieuw opgedane kennis 😊

De geboorte van het aandachtsveld ‘tillen en verplaatsen’

In 2002 begon de fysieke belasting  van verpleegkundigen en verzorgenden aandacht te krijgen.  Bij Thuiszorg Groot Rijnland mocht ik differentiant ‘tillen en verplaatsen’ worden, samen met drie collega’s. We bleven uiteraard wijkverpleegkundig werk doen, maar daarnaast adviseerden we collega’s, mantelzorgers en cliënten, hoe de zorg veiliger kon. Niet alleen veiliger voor de collega’s maar ook voor de cliënten.

Toen ik in de wijk begon in 1983, stonden thuis geen hooglaagbedden. In het beste geval kreeg je voor elkaar dat een bed op bierkratjes of op klossen gezet werd. Een paar jaar later konden cliënten thuis een ‘ziekenhuisbed’ lenen. Al gauw gingen we dit natuurlijk verplicht stellen. 

Is de zorg zwaar?

Veel collega’s antwoorden direct met ja. Maar sinds de Groene Regels zijn ingevoerd, moet het antwoord eigenlijk ‘nee’ zijn. Want als je een zorgsituatie zwaar vindt, voldoet deze hoogst waarschijnlijk niet aan de normen van de Groene Regels.

Groene regels

Deze regels bepalen, wat veilige zorg is. Zo mag een bouwvakker maximaal 23 kg tillen, maar in de zorg weet je nooit zeker hoe zwaar een handeling is. Er zitten bijvoorbeeld geen ergonomische handvatten aan een been dat je wilt optillen. Als de cliënt meehelpt, is het been minder zwaar dan wanneer een cliënt niet mee kan werken of niet weet dat je graag wilt dat hij meetilt (vragen dus, of je cliënt mee wil helpen). Onder andere vanwege deze onzekerheden en omdat je in de zorg heel vaak moet tillen, staat de tilnorm op 12 kg…

Zorg door twee collega’s wordt in het algemeen afgeraden, omdat de één lang is, de ander kort, je cliënt dan vaak midden in bed ligt, waardoor je verder moet buigen, de cliënt vaak minder gevraagd wordt mee te helpen en ook omdat je dan VAKER zorg gaat verlenen in ‘niet-groene’ situaties. Met een tillift of een andere werkmethode kun je de zorg alleen verlenen, en werk je veilig. Uiteraard moet iedereen dan wel goed geschoold zijn. Ook dat was een taak van de tilconsulent / ergocoach. Momenteel geeft de ergocoach die op kantoor werkt de meeste scholingen op dit gebied. Extramuraal worden de ergocoaches  momenteel ‘medewerker veiligheid’ genoemd. De teamleider weet welke collega’s deze functie hebben, hun namen staan ook op de medewerkerssite. Deze groene regels zijn op een gegeven moment onderdeel geworden van het Arbo-convenant en inmiddels is elke organisatie wettelijk verplicht zich aan deze regels te houden.

Informatie hierover is te vinden op websites, boeken en cd’s, zoals:  (let op - ik schreef dit in 2018)

www.samenbeterthuis.nl   met veel praktische tips en filmpjes over zorg, oprapen na een val 

In het PREGO boek stonden tips om fysieke belasting te verminderen. Er was er één voor de cliëntgebonden taken

(daar kan iedereen zich wel wat bij voorstellen denk ik) met 98 tips, maar ook één voor de niet-cliëntgebonden taken (met 97 tips). Tenslotte kunnen de medewerkers van het Facilitair Bedrijf zeer zeker last hebben van fysieke belasting. Er staan tips in om niet te hoeven wringen, hoe je met een kar moet rijden (zonder last van rug of schouders te krijgen), maar ook tips voor mensen die veel achter het beeldscherm zitten, vaak in en uit de auto moeten of (ook interessant) waar je op moet letten als je schoenen koopt. Nu vind je de tips digitaal op bijvoorbeeld: www.blijfinzetbaar.nl

Op https://arbocatalogusvvt.nl/ kun je ook veel vinden 

Statman en tilschijf

De Statman is een hulpmiddel om te meten of je houding (de manier waarop je aan bed of stoel staat) aan de Groene Regels voldoet; met de Tilschijf kun je meten of een transfer groen (en dus veilig) is; misschien ontdek je daarmee dat de transfer oranje is (dit betekent gevaar) of rood (onveilig - beslist niet doen dus!)

Veel? Dit is nog maar het topje van de ijsberg. Er is nog veel meer documentatie over dit onderwerp!  

Kan de zorg echt zonder tillen? Het geheim zit voor een groot deel in het gebruik van hulpmiddelen, soms hoeft slechts de manier of plaats van werken aangepast te worden (bijvoorbeeld: de ruggensteun van het bed omhoog zetten voor je iemand uit bed haalt, of de cliënt wassen op bed in plaats in de (te krappe) douche.’

Jullie merken het wel, dit aandachtsveld is mijn grote passie geworden. Ik kan hier uren over vertellen en vele pagina’s over vullen. Dat is niet de bedoeling van mijn verzameling met herinneringen.  Toch ga ik nog heel even door 😊

De Roll-slide, die iedere zorgverlener in zijn of haar tas zou moeten hebben...

Als ergocoach heb ik altijd een roll-slide (rollaken) in mijn tas. Doordat zo`n laken heel glad is, breng je het heel gemakkelijk onder de zorgvrager. Waarna je haar of hem gemakkelijker van je af (in bed) of omhoog in bed kan duwen of trekken. Je kunt er iemand ook vrij eenvoudig mee op de zij draaien voor een wasbeurt of wisselligging, tenzij het matras teveel tegenwerkt. Omdat het rollaken veel wrijving wegneemt, kan het veel rugklachten bij de hulpverleners helpen voorkomen. Voor de zorgvrager is het verplaatsen met een rollaken vaak minder pijnlijk, mede doordat je de zorgvrager nagenoeg niet met je handen hoeft aan te raken. En helpt het om decubitus door schuifkrachten te voorkomen. 

Omdat het rollaken erg glad is moet je natuurlijk nooit proberen iemand ermee uit bed te halen. Cursisten die probeerden uit of in bed te stappen, terwijl het rollaken in bed lag, hebben dit zelf ervaren!

Ik heb de slide al een paar keer gebruikt bij een cliënt die plotseling heel ziek was en zelf niets meer kon. Twee voorbeelden:

Op een vrijdag liet ik de slide achter bij een terminale vrouw. Zij is de maandagochtend daarop overleden, dus voordat de bestelde rolslide door de Vegro bezorgd werd. Een week later haalde ik mijn eigendom weer op en mikte het thuis in de wasmachine. De volgende ochtend was het droog. Ik had weekenddienst. Gezien mijn 'rijtje' verwachte ik het rollaken absoluut niet nodig te hebben. Maar toen werd ik opgebeld door de Bereikbaarheidsdienst voor een ernstig zieke man; zijn vrouw kon hem niet wakker krijgen. Hij had pas sinds de vorige dag een hooglaag bed, zijn situatie was dus in heel korte tijd ernstig verslechterd. Weer kwam het rollaken heel goed van pas, anders had ik de man ‘onder in zijn bed’ moeten laten liggen of mijn rug moeten forceren.

Jullie zullen begrijpen dat iedere zorgverlener naar mijn mening zo’n rollaken in zijn of haar tas zou moeten hebben. Ik weet dat de tassen zwaar en vol zijn. Maar het laken is dun en weegt bijna niets.

Voorwaarde voor de inzet is wel, dat de hulpverleners goed op de hoogte moeten zijn van het gebruik van de rollslide. (Dat geldt trouwens voor elk hulpmiddel). 

Alle medewerkers mogen de slide tegenwoordig aanvragen bij Vegro, via de Vegro-bestel app. Vaak kan het de eerstvolgende werkdag bezorgd worden. Soms zijn ze op voorraad in de Vegrowinkel en kan de mantelzorg de slide ophalen. Zorg als het even kan dat de slide op tijd in huis is!

Voorkomen is beter dan oprapen (OF: Valpreventie)

Het leven van een tilconsulent of ergocoach is vaak heel verrassend en dus nooit saai. Eigenlijk weet je nooit zeker waar een huisbezoek op uitdraait. 

Onlangs kreeg ik de vraag, of ik een kleinere rolstoel voor mevrouw Pieterse kon aanvragen. Het kostte haar veel moeite om met haar grote scooter de badkamer in te manoeuvreren (en dat kostte de collega’s veel wachttijd). Het douchen zelf ging ook wat moeizaam.

Ik vulde samen met mevrouw een aanvraag in voor een elektrische rolstoel, maar adviseerde ook om de kast tegenover de badkamerdeur te verplaatsen. Daar kon de klusjesdienst mee helpen. Mevrouw maakte de volgende dag zelf een afspraak. Ook leende ik een hooglaag-douchestoel bij Vegro. Gelukkig kon die door de deur en kon mevrouw vrij eenvoudig overstappen van scooter in douchestoel.   Klaar,dacht ik...

Een paar dagen later belde een collega van de ongeplande Zorg me op. “Ria, waarom heb je voor mevrouw Pieterse niet meteen een tillift aangevraagd?”

“ Ik heb zelf gezien dat ze goed over kan stappen ...” begon ik verbaasd.

“Ja maar, ze valt zo vaak en dan moeten wij haar oprapen. Dat kost ons onze rug; ik moet vaak de politie bellen om hulp...”

Ik had in het dossier wel gezien, dat mevrouw een keer gevallen was. Maar dat was “heel af en toe” vertelde ze. Heupbeschermers had ze ook beslist niet nodig.  Ze klonk heel beslist.  

Een paar dagen later had mevrouw een tillift in huis; en na een paar keer met haar onderhandelen, werd ze door ons naar bed geholpen. “Voorkomen is beter dan oprapen”, legde ik haar uit.  De ‘Ongeplande Zorg’ collega had spijt, dat ze me niet eerder gebeld had. 

Bijlage 1. 'De oplichters'

Bijlage 2. Oproep nieuwe tilconsulenten  

hier reageerde Marco Knetsch op, nog altijd werkzaam als ergocoach en opleider  (NB. Ik schreef dit in 2018.)

Bijlage 3. Van de grond af helpen met een opblaasmatras