was hij, maar wel een doortastende; hij was, met dank aan Paulus, ook niet de eerste. Na de  theologie direct door, dominee worden, preken en catechisatie geven (brrr!) - de roepingen die daarna volgden bepaalden zijn leven: voor de Schotse Kerk naar Israël, standplaats Tiberias, delen in de hoop, deelnemer in de gesprekken over jodendom, christendom, het project Israël, Nes Ammim. Meemaken van de oorlog (1967), zien en horen hoe gerechtigheid verdampt, wordt gemanipuleerd, feiten worden geherinterpreteerd, het begin van vragen stellen. Gaandeweg 

ontdekken, dat er iets niet klopt, dat er veel niet spoort, dat informatie wordt scheefgetrokken. Over de rol van de kerken in de Tweede Wereldoorlog schreef hij zijn dikste en belangrijkste boek, eigenlijk uit protest, dat er zo'n negatief beeld was ontstaan, alsof kerken niets hadden gedaan, alleen hadden gezwegen, met voorbijgaan aan de moed van synodes en bisschoppen, dominees en priesters, christenen en vele anderen die hun nek hadden durven uitsteken. Het werd een ‘grijs’ boek, want er was ook veel lafheid, veel teleurstelling. Het werd geen witboek, maar mocht zeker geen zwartboek zijn. Hij deed het onderzoek voor dit boek in de tijd dat hij in Tiberias werkte, vanwege de kritiek in dat land op de rol van de kerken.

Na zijn emeritaat  kreeg hij nog een lang 'dessert', en tot na zijn negentigste zei hij: dat toetje smaakt me nog best. Hij kon zijn energie nog lang inzetten voor Israël en de Palestijnen, maar ook voor zijn vrouw en zijn gezin. In pastorale trainingen kreeg hij mee, hoe belangrijk een gezin is, de relatie met je kinderen, aandacht. Zijn vrouw Corrie had voor zichzelf haar eigen spirituele weg gekozen. Zijn kinderen waren uitgevlogen. Met een heel lange brief, met de titel Soms moet een mens kleur bekennen, sloeg hij een brug naar zijn kleinkinderen.

Waren de oorlogsjaren misschien zijn 'best years'? Is hij in zijn gedrevenheid verstrikt geraakt in het aangaan van meerdere loyaliteiten tegelijk, en is dat de reden van zijn uiteindelijke tranen, na en naast de Joodse en de Palestijnse (zo de titel van zijn laatste boekje, gepresenteerd rond zijn negentigste verjaardag), ten diepste zijn eigen verdriet, gevoed door onmacht en verlangen, net als bij de apostel Paulus (Romeinen 9: 2).

 Gedrevenheid voor gerechtigheid heeft zijn prijs; hij zette zijn meest kostbare loyaliteiten er mee in de waagschaal. Recht en vrede – niet af te dwingen –  mogen hem volgen in een open, nieuwe toekomst, als een blinkende stad die uit de hemel neerdaalt.